Bir Yerin Kasaba Olması İçin Nüfusu Kaç Olmalı? Sayılar Yetmez, Hikâyeyi Gör!
İddialı bir cümleyle başlayayım: “Kasaba”yı tek bir nüfus eşiğine sıkıştırmaya çalışmak, canlı bir organizmayı sadece kilosuyla tarif etmeye benzer. Evet, tartışma çıkaracak kadar net söylüyorum: Kasaba olmak bir rakam değil, bir yaşam biçimi; mekânın ritmi, bağların gücü ve hizmetlerin erişilebilirliğidir. Peki o zaman, “kaç kişi?” diye sormak neden bu kadar cazip? Çünkü sayılar kolaydır; ama kolay olan her zaman doğru değildir. Gelin, bu kolaycılıkla cesurca hesaplaşalım.
Nüfus Eşiği: Cazip Ama Yetersiz Bir Kestirme
Dünyanın farklı yerlerinde “kasaba”ya karşılık gelen statüler için 2.000 ile 20.000 arası çeşitli eşikler kullanılır; bazı yerler 5.000’i referans alır, bazıları ise hiç sayı koymaz. Güzel—ama eksik. Çünkü aynı 10.000 kişi, bir vadide dağınık yerleşmişse bambaşka, sıkışık bir merkezde gündüz nüfusu ikiye katlanıyorsa bambaşka bir tablo çıkar. “Kaç kişi?” sorusu, örüntüyü; gündüz-gece nüfusu, mevsimsel dalgalanmayı, öğrenciyi, mevsimlik işçiyi, hafta sonu akınını görmezden gelir. Tek rakam, karmaşık bir hayatı tek renk yapar.
Rakamın Kör Noktaları: Görmediğimiz Kasaba
• Kayıtlı vs. fiilî nüfus: Adresleri başka yerde görünen ama hayatı orada akan insanlar. Kâğıt üzerindeki nüfus, sokaktaki kalabalığı anlatır mı?
• Gündüz-gece farkı: Sabah servislerle gelen çalışanlar, akşam çekilen kalabalık. Hangi anı baz alacağız?
• Mevsimsellik: Yazlık bölgelerde bir anda üçe katlanan nüfus. Kıştan bakınca “köy”, yazdan bakınca “kasaba”.
• Ekonomik rol: Pazar kuran, çevre köylere hizmet veren; banka, noter, küçük hastane barındıran merkezler. Bu ağ etkisini hangi sayı yakalar?
• Erişilebilirlik ve ağlar: Ana yola, demiryoluna, otobüs hatlarına bağlanma düzeyi. Kasabayı kasaba yapan, bazen yolların kavşağıdır.
• Hizmet seti: Aile sağlığı merkezi, acil müdahale noktası, lise, spor tesisi, kültür evi… “Kasaba” dediğin, kapısını çaldığında cevap veren kurumların toplamıdır.
Tanımın Siyaseti: Eşik Kime Yarıyor?
Nüfus eşiği, sadece teknik bir çizgi değildir; kaynak dağıtımı, belediye statüsü, yatırım önceliği ve politik temsil üzerinde doğrudan etkisi vardır. Eşiği biraz yükselt, onlarca yer “kasaba” dışına düşsün; eşiği biraz indir, bütçenin yönü değişsin. Bu yüzden tartışma yalnız planlama değil, adalet meselesidir. “Kasaba olmak” etiketinin peşindeki rekabet, kimi zaman tabelayı büyütür ama özün zayıf kaldığı gerçeğini perdeleyebilir.
“Sayı + Bağlam” Modeli: Gerçeğe Daha Yakın Bir Yol
Peki ne yapmalı? Önerim, nüfusu tamamen devreden çıkarmak değil; ama onu tek ölçüt olmaktan almaktır. Çok boyutlu bir “Kasaba Endeksi” düşünün:
1) Nüfus ve yoğunluk: Sadece toplam değil, yerleşim deseni ve hafta içi/sonu, yaz/kış varyasyonu.
2) Erişilebilirlik: 30 dakikalık erişim içinde kaç iş, kaç eğitim kurumu, kaç sağlık noktası var?
3) Hizmet sepeti: Lise, acil müdahale, banka/ATM ağı, noter, pazar, kültür-sanat alanları.
4) Ekonomik çeşitlilik: Tek sezona bağımlı olmayan sektör karması, KOBİ ağı, girişimcilik ekosistemi.
5) Sosyal doku: Gönüllü örgütlenmeler, kulüpler, kooperatifler; mekânın “birlikte iş görme” kapasitesi.
6) Mekânsal kalite: Yaya ağı, meydan, pazar yeri, yeşil bağlantılar; kamusal hayatın akışkanlığı.
Bu endeks, eşiklerin mekanikliğini yumuşatır ve üç basit sınıf önerebilir: Mikro Kasaba (çekirdek hizmetleri açmış, ağ etkisi sınırlı), Kasaba (bölgeye hizmet veren olgun merkez), Bölge Kasabası (çevresine ekonomik ve kültürel çekim uygulayan alt merkez). Nüfus? Elbette dâhil; ama tek hakem değil.
Provokatif Sorular: Tartışmayı Açalım
• 8.000 nüfuslu ama liseyi, pazarını, acil noktasını, kültür evini barındıran bir yer “kasaba” değil midir?
• 15.000 nüfuslu ama tek bir caddeye sıkışmış, gündüz-gece farkı devasa ve hizmetleri yetersiz bir yer, sırf sayısı tutuyor diye “kasaba” mıdır?
• Eşiği sayıyla çizmek, kırsalı görünmez kılan bir şehirci kolaycılığı olabilir mi?
• Kasabayı “yerinde kalkınma”nın motoru yapacaksak, tek sütunlu bir tabloya nasıl sığdıracağız?
Eleştirel Bakışın Kazancı: Yerel Onur, Akıllı Yatırım
Çok boyutlu bakış, sadece etiket düzenlemesi değildir; hedefli yatırım aracıdır. Hangi hizmetin eksik olduğu, hangi bağlantının koptuğu, hangi mevsimde kırılganlığın arttığı netleşir. Bu da “kasaba”yı tabeladan ibaret olmaktan çıkarır, yaşanabilirlik projesine dönüştürür. Yerel onur buradan doğar: İsim, içeriği doldurdukça değer kazanır.
Karşı Argüman: “Basit Olsun, Ölçelim Gidelim”
Evet, basit eşikler yönetimi kolaylaştırır. Ama kolay yönetilen, iyi yönetilen demek değildir. Kaldı ki teknoloji çağındayız: Mobilite verisi, hizmet erişim haritaları, gerçek zamanlı kalabalık ölçümleri elimizin altında. Neden karmaşık bir gerçeği, dijital çağda hâlâ analog bir cetvelle ölçelim?
Okura Çağrı: Sizin Kasabanız Kaç Kişi?
Belki yaşadığınız yerde nüfus tabelası küçük ama hayatın ritmi büyüktür. Belki tam tersi. Yorumlara yazın: Sizin kasabanızı kasaba yapan sayı mı, yoksa sabah pazar kokusu, akşam meydan sohbeti, hafta sonu gençlerin maç bağırtısı mı? Hangi hizmeti, hangi bağlantıyı eklesek “işte bu” dersiniz?
Sonuç: Kasaba Bir Rakam Değil, Bir Sözleşme
“Bir yerin kasaba olması için nüfusu kaç olmalı?” sorusu provokatif görünebilir; ama doğru provokasyon şudur: Kasabayı sayıya indirgemek yerine, yaşam kalitesi ve bölgesel rol üzerinden tarif eden adil ve akıllı bir endekse geçmek. Çünkü kasaba, rakamın değil; yolun, pazarın, okulun, acilin, meydanın ve en çok da komşuluğun ortak adıdır. Şimdi top sizde: Kendi kasabanızın endeksini nasıl çizerdiniz?